Silvia Bloemberg en Dorian Swijtink zijn beiden GZ-psycholoog, supervisor en ACT opleiders. Voor hun werkgever Mindfit basisggz ontwikkelden zij ACT behandelgroepen voor zowel jongeren als volwassenen. “ACT biedt lessen voor het leven. Het helpt je omgaan met de nare kanten van het bestaan die er altijd zullen zijn. Om die reden is ACT inzetbaar bij alle mensen die vastlopen vanwege psychische of lichamelijke klachten en door verschillende beroepsgroepen, waaronder de verpleegkundig specialist.” Bevlogen vertellen Dorian en Silvia wat ACT voor hen betekent, zowel professioneel als in hun persoonlijk leven. 

Het is alweer tien jaar geleden dat de beide GZ-psychologen kennismaakten met ACT. Silvia: “De focus van ACT op waardengericht hulpverlenen sprak mij enorm aan. Vragen naar iemands waarden en wat voor hem betekenisvol is, staat vaak niet op de voorgrond in een behandeling. ACT biedt de mogelijkheid minder bezig te zijn met de klachten en meer met wat iemand belangrijk vindt in zijn leven.

Taxichauffeur

“Veel bestaande behandelingen werken vanuit cognitie”, vult Dorian aan. “Maar verstand is niet altijd de beste raadgever. Wat zegt je hart? Wie wil je zijn? Wat is voor jou belangrijk in het leven? Die vragen staan in onze behandelingen direct centraal. Ik maak daarbij vaak de vergelijking met een taxi. Wanneer je een taxichauffeur aanhoudt, vraagt hij waar je heen wilt. Hij vraagt niet waar je vandaan komt en ook niet waar je niet heen wilt. Als je niet weet waar je naartoe wilt, kom je niet in beweging. Dus daar leggen we de focus. Want wanneer je aansluit bij iemands diepste verlangens, dan raak je zijn kern. Ook gaan we in de behandeling op zoek naar wat maakt dat je niet doet wat je diep van binnen wenst. Welke gevoelens en gedachten staan je in de weg? Wanneer raak je daarin verstrikt en hoe ga je daarmee om? Ook gaan we spelen en oefenen met andere gedragspatronen. En gaan ervaren, vooral erváren, wat dat met je doet. Zodat je weer zelf de leiding kunt nemen. De combinatie van deze elementen, dat is de kracht van ACT.”

Van de springplank

Toen Dorian en Silvia door hogeschool Saxion werden benaderd met de vraag of zij aanbod konden ontwikkelen om de mentale veerkracht van jongeren te versterken, was het voor hen direct duidelijk dat het antwoord lag bij ACT. Zij besloten zelf een groepsbehandeling op maat te maken, die aan zou sluiten bij de leefwereld van jongeren. Met passende oefeningen, muziek en eigen beeld- en videomateriaal. Ook bedachten zij metaforen om mee te werken en ontwikkelden ze het Pauze-Keuze Model. Silvia legt uit: “ACT werkt vaak met metaforen. Beelden zeggen meer dan 1000 woorden en blijven beter hangen. De sprinkplankmetafoor is de rode draad in onze behandeling.”

Stel je voor: Je staat boven op een hoge springplank en ziet ver onder je het water waar je graag naar toe wilt. Het water staat symbool voor dat wat jij waardevol vindt in het leven. Maar als je wilt springen komen er allemaal gedachten in je op die je weerhouden van de sprong; ‘Niet doen! Straks val je verkeerd en doe je jezelf pijn of word je uitgelachen door de mensen beneden.’ 
Als je deze gedachten heel serieus gaat nemen en erin verstrikt raakt, dan is de kans groter dat je de sprong naar het water niet gaat maken, maar de trap terugneemt. Op zich is dat niet verkeerd. Maar als je onderaan de trap merkt dat je gaat balen, omdat je eigenlijk wel had willen springen, dan gaat het schuren. 
ACT daagt je uit op de springplank te blijven staan en in de pauzestand te gaan. Wat merk ik? Wat voel ik? Hoe reageert mijn lichaam, wat zegt mijn hoofd? Wat houdt mij tegen?En je wordt uitgenodigd te experimenteren met ander gedrag. Probeer eens te springen terwijl je benen bibberen. Springen terwijl je je bewust bent van je angst. Dat vraagt soms heel veel moed.

De metafoor

Silvia: “De metafoor is een leidraad in het gesprek. Is dat wat jij doet werkend voor jou?”
Naast de metafoor wordt in de behandeling gebruik gemaakt van het Pauze-Keuze Model dat Dorian en Silvia ontwikkelden (zie artikel). Dorian: “ACT is vooral een kwestie van oefenen en ervaren, maar het is ook goed om ruimte te maken voor theorie. Zo krijgen cliënten inzicht in hoe gevoelens, gedachten en gedrag samenhangen en kijken we samen naar de vraag: hoe zit dat bij jou? Daar zijn zowel de springplankmetafoor als het Pauze-Keuze Model behulpzaam bij. 
De vraag ‘Wat is van waarde in jouw leven?’ brengen we daarbij direct ter sprake. Welk focuswoord hoort bij jouw ‘water’ onder de springplank; zelfliefde, avontuur, verbinding? Soms vragen we cliënten daarover een moodbord te maken. Die opdracht wordt vaak met toewijding opgepakt. Van digitale versies tot ouderwets knip- en plakwerk. Het mooiste is het glunderen dat we zien als iemand in contact komt met wat hij diep van binnen wenst. Dat motiveert om andere patronen te gaan uitproberen.”

Breed inzetbaar
Dorian en Silvia zetten ACT niet alleen in voor jongeren met uiteenlopende hulpvragen, ook voor volwassenen ontwikkelden zij aanbod. Dorian: “Dat was geen ingewikkelde stap. We zijn allemaal mensen. Er is daarom veel overlap in de opzet, alleen gebruiken we bij de behandeling voor volwassenen soms andere voorbeelden en andere taal.” “De inzet van ACT is transdiagnostisch, voorbij DSM-V classificaties”, legt Silvia uit. “ACT past in een behandeling in zowel de basisggz als sggz, maar ook prima in trainingen in het sociaal domein of in de somatische zorg. Ik las in het integraal zorgakkoord over de ontwikkeling naar passende, waardegedreven zorg met ruimte voor ervaringsleren, veerkracht verhogend en niet-klachtgericht. Dan zit ik op het puntje van mijn stoel; ACT sluit exact aan op die vraag.”
ACT wordt in individuele gesprekken gebruikt, maar past ook prima in groepsbehandelingen. Dorian en Silvia halen veel energie uit het laatste. Silvia: “Er gaat kracht uit van de groepsdynamiek. In het begin is het voor iedereen erg spannend, maar al snel ervaren de deelnemers dat zij niet de enige zijn die problemen ervaren. Ze steunen en motiveren elkaar en dat werkt soms beter dan dat wat een behandelaar zegt. Als behandelaar doen we gewoon met alles mee, dat werkt heel normaliserend. Door de interactie in de groep ontstaat commitment. We zien dat terug in een lage no show.” 
De negen ‘pauzeknopoefeningen’ die het groepsprogramma ondersteunen (zie artikel) zijn voor iedereen toegankelijk en gemakkelijk toe te passen. De oefeningen helpen jezelf stil te zetten, te vertragen, op te merken wat er is en je focus opnieuw te richten. Dat kan op ieder moment van de dag. Dorian: “Je kunt je ‘aandachtsspier’ trainen. Hoe meer je het doet, hoe makkelijker het wordt. Je hoeft er niet eens een half uur voor te gaan zitten, het kan gewoon tijdens je lunchpauze of een wc-bezoek. Zo maak je pauze-keuzemomenten onderdeel van het leven van alledag.”

Practice what you preach
Om ACT in te kunnen inzetten voor cliënten of patiënten moet je je eerst zelf onderdompelen in het gedachtengoed, zodat je naast kennis ook ervaring met ACT op doet. “ACT is, zoals het woord al aangeeft, iets dat je DOET. Durf jij als behandelaar ook kwetsbaar en onzeker te zijn, je twijfels te hebben of het ook even niet te weten?”, aldus Dorian.
Dorian en Silvia bieden een dergelijke training voor behandelaren in de basisvaardigheden ACT.  “De basistraining is geschikt voor verschillende beroepsgroepen zoals vaktherapeuten, psychologen, artsen, praktijkondersteuners, verpleegkundigen of verpleegkundig specialisten”, vertelt Silvia. “Hoe gevarieerder de groep, des te leuker het is. Je leert van elkaar, je verbreedt je blikveld. Hoe inspirerend is het om vanuit een andere invalshoek naar cliënten te kijken? We bieden veel ruimte voor eigen inbreng en persoonlijke aandacht. De training duurt vier dagen en levert voor leden van de V&VN 26 accreditatiepunten op. We zijn daar best een beetje trots op.” 
Ook Dorian is enthousiast over wat de cursus brengt. “Je kunt de geleerde kennis en vaardigheden direct toepassen in de dagelijkse praktijk. Zowel op je werk, als in je persoonlijk leven. Practice what you preach! Want bij ACT neem je jezelf mee. 

Lees hier het gehele artikel.

Dé Verpleegkundig Specialist, jaargang 18, nummer 3, september 2023